نخستین درس در لاتک انگلیسی
این درس شما را با پایه‌های لاتک آشنا می‌کند. در این‌جا یک پروندهٔ ورودی واقعی به زبان انگلیسی خواهیم ساخت و مراحل پردازش و گرفتن خروجی pdf از آن را به شما نشان می‌دهیم. در درس بعد همین کار را برای یک نوشتهٔ فارسی (به کمک بستهٔ زی‌پرشین) انجام خواهیم داد. این درس مقدمهٔ خوبی هم برای کاربران لاتک انگلیسی و هم برای کاربران بستهٔ زی‌پرشین است.
پروندهٔ ورودی لاتک
نخستین چیزی که باید به آن توجه کنید این است که لاتک برای توصیف ساختار و شیوهٔ نمایش نوشته از یک زبان نشانه‌گذاری استفاده می‌کند. کار لاتک این است که متن ورودی شما را، که نشانه‌ها و فرمان‌های لاتک نیز در آن گنجانده شده است و در پرونده‌ای با پسوند tex ذخیره شده است، به یک نوشتهٔ زیبا و حرفه‌ای در قالب pdf تبدیل کند. فرایند پردازش نوشته شبیه چیزی است که دربارهٔ صفحه‌های وب هم رخ می‌دهد: صفحه‌های وب با زبان HTML (که یک زبان نشانه‌گذاری دیگر است) نوشته می‌شوند؛ و این مرورگر وب شماست که صفحه را با همهٔ زیبایی‌هایش (با رنگ‌های گوناگون و قلم‌ها و اندازه‌های مختلف) نشان می‌دهد (البته مورد صفحه‌های وب همه‌چیز در مرورگر رخ می‌دهد و برخلاف لاتک پروندهٔ خروجی جداگانه‌ای ساخته نمی‌شود).
حالا بیاییم و نخستین نوشتهٔ خود را با لاتک بنویسیم. می‌خواهیم ساده‌ترین پروندهٔ ورودی ممکن را که منجر به یک خروجی می‌شود بسازیم. در کتاب‌های برنامه‌نویسی این نوشته‌ها به Hello World! معروف هستند. ما هم با چنین نمونه‌ای آغاز می‌کنیم:
۱. ویرایشگر متن دلخواه خود را باز کنید. (می‌توانید با Notepad یا gedit یا هر ویرایشگر سادهٔ دیگری کار کنید. ما در این‌جا با تک‌میکر کار می‌کنیم.)
۲. سطرهای زیر را عیناً در ویرایشگر بنویسید. این کد لاتک است.
% hello.tex - Our first LaTeX example!
\documentclass{article}
\begin{document}
Hello World!
\end{document}
۳. پروندهٔ خود را به نام "hello.tex" ذخیره کنید. (بدون گیومه‌ها!)
معنی این کدها چیست؟
% hello.tex - Our first LaTeX example! نخستین سطر فقط توضیح (comment) است. این سطر با علامت درصد (%) آغاز شده است و به همین دلیل لاتک کل سطر را ندید می‌گیرد. توضیح‌ها برای لاتک هیچ معنایی ندارند، ولی نویسنده می‌تواند توضیحات خود را با آن بنویسد؛ مثلاً نام خودش یا تاریخ یا هر چیز دیگر.
\documentclass{article}
این سطر به لاتک می‌گوید که سبک article (مقاله) را برای حروف‌چینی این نوشته به کار ببرد. سبک هر نوشتهٔ لاتک شیوهٔ حروف‌چینی آن نوشته را مشخص می‌کند و سبک article برای حروف‌چینی مقاله‌های متعارف به کار می‌رود. ویژگی مفید لاتک این است که اگر بخواهید ظاهر حروف‌چینی نوشتهٔ خود را عوض کنید، کافی‌ست article را با نام یک سبک موجود دیگر جایگزین کنید.
\begin{document}
همان طور که شاید حدس زده‌اید، این فرمان یعنی محتویات نوشته از این‌جا به بعد آغاز می‌شوند. هر چیزی که پیش از این فرمان نوشته می‌شود، مقدمه (preamble) نامیده می‌شود.
Hello World! این تنها سطری است که حاوی محتویات واقعی نوشتهٔ ماست، یعنی نوشته‌ای است که می‌خواهیم در خروجی نشان داده شود.
\end{document}
حدس‌زدن معنی این سطر هم نباید چندان دشوار باشد؛ این سطر به لاتک می‌گوید که پروندهٔ ورودی در این‌جا به پایان می‌رسد.
همچنین شاید تا الان فهمیده‌اید که فرمان‌های لاتک با اسلش‌وارو (backslash) (\) آغاز می‌شوند. یعنی هرگاه که لاتک هنگام پردازش پروندهٔ ورودی یک اسلش‌وارو ببیند، انتظار دارد که یک فرمان در ادامه بیاید. توضیح‌ها فرمان محسوب نمی‌شوند، زیرا از لاتک می‌خواهند که کل سطر را نادیده بگیرد. توضیح‌ها هیچ‌گاه در خروجی تأثیری نمی‌گذارند.
اگر بخواهید در نوشتهٔ خود یک اسلش‌وارو یا علامت درصد بیاورید، باید با فرمان‌های خاصی به لاتک بفهمانید که این علامت‌ها را بیاورد، وگرنه لاتک فکر می‌کند که قرار است یک فرمان یا یک توضیح بنویسید! این فرمان‌ها عبارت‌اند از:
% \% \ \textbackslash
ساختن خروجی
با این که پروندهٔ ورودی‌ای که ساخته‌ایم چندان چیز هیجان‌انگیزی نیست، ولی به هر حال می‌خواهیم خروجی آن را ببینیم. برای ساختن خروجی باید نوشتهٔ خود را با pdflatex پردازش کنید (در تک‌میکر کافی است دکمهٔ F6 را بزنید).
اگر همه چیز خوب پیش برود، در کنار پروندهٔ ورودی شما یک نوشتهٔ یک صفحه‌ای به نام "hello.pdf" ساخته می‌شود. این همان خروجی لاتک است.
توجه کنید که به خاطر ساده‌بودن پروندهٔ ورودی، تنها یک بار پردازش نوشته به خروجی مطلوب منجر شد. ولی اگر نوشتهٔ شما بزرگ و پیچیده باشد، مثلاً ارجاعات درونی و فهرست مراجع داشته باشد، باید چندین بار نوشتهٔ خود را پردازش می‌کردید تا خروجی درست را به دست بیاورید. در بخش‌های بعدی به این موضوع خواهیم پرداخت.
دیدن خروجی
در این‌جا کار لاتک تمام شده است و می‌توانید خروجی را با هر نرم‌افزاری که پرونده‌های pdf را باز می‌کند ببینید. مثلاً نرم‌افزارهای سوماترا یا ادوبی ریدر یا فاکسیت ریدر این کار را می‌کنند (در تک‌میکر کافی است که دکمهٔ F7 را بزنید تا خروجی با نرم‌افزاری که قبلاً برای تک‌میکر تعریف شده است باز شود). خروجی باید یک صفحه باشد که در گوشهٔ بالا و سمت چپ آن عبارت Hello World! نوشته شده است و در پایین آن شمارهٔ صفحه (۱) قرار دارد.
جمع‌بندی
ما تا این‌جا ساده‌ترین نوشتهٔ ممکن با لاتک را ساختیم. هرچند که این نوشته خیلی ساده است، ولی با ساختن آن پایه‌های لاتک را آموختیم. در بخش بعدی نخستین نوشتهٔ فارسی خود را با بستهٔ زی‌پرشین می‌نویسیم. در بخش‌های آینده نیز به نوشته‌های واقعی و دارای ساختارهای پیچیده‌تر خواهیم پرداخت.